Ustawa o odpowiedzialności zbiorowej dotyczy wszystkich osób prawnych oraz jednostek ze zdolnością prawną (z pewnymi wyjątkami), spółek handlowych z udziałem Skarbu Państwa oraz polskich oddziałów podmiotów zagranicznych. Jest to akt prawny, który określa specyfikę wymierzania sankcji podmiotom zbiorowym. Kolejne nowelizacje tej ustawy miały na celu poprawę skutecznością ścigania przestępstw gospodarczych, co jest głównym celem tych regulacji.
Ustawa odnosi się do przedsiębiorców
Ustawa o odpowiedzialności zbiorowej za czyny zabronione pod groźbą kary odnosi się przede wszystkim do przedsiębiorców. Wcześniejsze wersje ustawy okazały się niewydolne w zwalczaniu nadużyć gospodarczych i skarbowych, a nakładane kary zwykle nie były zbyt dotkliwe. Dokonana nowelizacja ma wzmocnić w przedsiębiorcach poczucie odpowiedzialności za prowadzoną przez nich działalność.
Podobne rozwiązania działają już w większości krajów UE i OECD. W wielu z tych państw odpowiedzialność podmiotów zbiorowych działa niezależnie od wyroku dla osób fizycznych. Ustawa w Polsce również przewiduje, że możliwe będzie prowadzenie postępowania karnego przeciwko spółce, nawet w sytuacji, gdy niemożliwe jest skazanie osoby fizycznej (np. z powodu jej ukrywania się lub trudności w ustaleniu jej tożsamości).
W myśl nowej ustawy podmiot może ponieść odpowiedzialność, nawet jeśli w wyniku dopuszczenia się czynu zabronionego nie odniósł żadnych korzyści. Budzi jednak pewne kontrowersje, że przepisy prawne, za które podmiot powinien realnie ponosić odpowiedzialność karną, nie określają szczegółowo zakresu przestępstw.
Kiedy firma może być pociągnięta do odpowiedzialności karnej?
Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione określa pociągnięcie do odpowiedzialności karnej firmy, które np.:
- dopuściły się czynu zabronionego przez niedbalstwo, powodując skażenie środowiska lub wypadek;
- ukrywają usterki swoich produktów;
- świadomie oszukują klientów, oferując produkty o właściwościach, których te nie posiadają, np. rzekomo uzdrawiające preparaty;
- dopuszczają się aktów korupcji.
Zatem firmy odpowiadać będą nie tylko za czyny zabronione popełniane umyślnie, ale również działania niezgodne z prawem, do których doszło w wyniku zaniechania lub niezachowania wymaganej w danych okolicznościach ostrożności.
Przedsiębiorstwa mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za m.in. niewdrożenie rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie zagrożeniom prowadzącym do popełnienia czynu zabronionego (np. brak odpowiednich procedur określających działanie przy stwierdzeniu nieprawidłowości itd.).
Jak zabezpieczyć przedsiębiorstwo przed odpowiedzialnością zbiorową?
Skuteczne zabezpieczenie przedsiębiorstwa przed odpowiedzialnością zbiorową powinno skupiać się przede wszystkim na działaniach prewencyjnych, zmierzających do wyeliminowania ryzyka występowania ewentualnych nieprawidłowości, które mogłyby zostać uznane jako czyn zabroniony. Prewencja ma w tym przypadku kluczowe znaczenie, gdyż ustawa zakłada karanie przestępców, którzy czynu zabronionego dopuścili się przez zaniechanie.
Przedsiębiorstwo powinno więc określić potencjalny zakres ryzyka, a więc wyznaczyć zasady postępowania w przypadku zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub konsekwencji niezachowania odpowiednich reguł ostrożności. Dotyczy to przede wszystkim wdrożenia procedur zgłaszania przez pracowników nadużyć czy procedur wyjaśniania tych nadużyć.
Kluczowe dla działań prewencyjnych może okazać się również opracowanie zakresu przestępstw, do jakich – hipotetycznie – może dojść w ramach prowadzonej działalności. Należy też określić zakres odpowiedzialności spoczywającej na poszczególnych organach podmiotu zbiorowego, a więc pracownikach czy działach. Jednocześnie powinna zostać wyznaczona osoba lub komórka organizacyjna nadzorująca przestrzeganie określonych przepisów i zasad.
Po odpowiednim dopasowaniu procedur do specyfiki działania firmy należy również przeszkolić pracowników i kadrę menedżerską w zakresie odpowiedzialności zbiorowej, a także wdrożyć system informowania o ewentualnych nieprawidłowościach.
Żeby można było zastosować powyższe działania prewencyjnie silnie zalecamy przeprowadzenie rewizji mapy procesów i procedur właśnie pod kątem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Należy pamiętać, że w świetle obecnie znanych zapisów projektu ustawy, ww zasady będą dotyczyć przede wszystkim średnich i dużych przedsiębiorców.
Copyright © 2022 NovaPraxis
